Fatsa Tarihi (Phadisana, Phadisanen, Vatiza, Satılmış), Ordu

Ocak 9, 2018Haziran 9, 2019 Özhan Öztürkanadolu, Arkeoloji, Bizans, cami, eski fotoğraflar, Fatsa, Fatsa fotoğrafları, Fatsa Tarihi, gezi, karadeniz, karadeniz gezi, Karadeniz gezisi, karadeniz tarihi, kilise, ordu, Ordu Fatsa, Ordu fotoğrafları, Ordu Tarihi, Osmanlı, Phadisana, Phadisanen, Roma, Rumlar, Satılmış, tarih, Tarihi Eserler, Turkey, Türkiye, Türkler, Vatiza, Yunanca, Βαδισάνι

Makale: Özhan Öztürk

Arrian’ın Periplus’unda Polemonium’dan 10, Oenoe’den 190 stadia uzaklıkta bulunduğu belirtilen Phadisana kenti adını Pontus kralı II. Pharnakes’in kızı Phadisanen’den alıyor olmalıdır[1]. Kralın çevresindeki arazi ile birlikte kızına çeyiz olarak hediye ettiği kale etrafında gelişen kent, Roma, Trabzon İmparatorluğu, 1380’lerde Hacı Emiroğlu ve 1427’de başlayan Osmanlı döneminde de aynı isimle anılmış olmalıdır ki Charles Texier seyahatnamesinde Fatsa Kalesi’ni “Phadisane Şatosu” olarak anmıştır. 13. yüzyılın ilk yarısında bir Ceneviz kolonisini ağırladığı dönemde Vatiza[2], Katip Çelebi’nin Cihannuması’nda “Satılmış”, Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde ise “Faça” adlarıyla bahsi geçen yerleşim, 15. yüzyıl Osmanlı kayıtlarında “Satılmış-ı Mezid Bey” veya “Nahiye-i Satılmış-ı Ferid Bey” adıyla Eyaleti Rum’un Canik Sancağına bağlı bir nahiye, 16 ve 17. yüzyıllarda kaza, 1851-56 arasında kaza, 1869-72 arasında Ünye Kazasına bağlı nahiye, 1878’de tekrar kaza olarak görülmektedir. TBMM’de Ordu ve Giresun sancaklarının kurulumu tartışılırken Fatsa ve Ünyelilerin 2 ilçenin Ünye Sancağı adı altında birleştirilmesi teklifine karşın 4 Aralık 1920′ de her iki kaza da Ordu’ya bağlı birer kaza yapılmıştır.

Osmanlı dönemi öncesinde büyük ölçüde İslamlaşmış olan Satılmış nüfusunun

Türkmen kolonizasyonu ve muhtemelen ihtidalar yüzünden 15-16. yüzyıllarda nüfusun % 98’inin Müslüman olduğu görülmektedir. Buna karşın Rumların Vatisani[3] olarak andığı Fatsa’da Rum varlığı tükenmemiş, Gümüşhane, Ünye, Ordu ve Tokat’tan gelen yeni göçmenlerle Alakiriş, Dereköy, Gölköy, Kabaköy, Kızılot, Osman, Yalıbey Mahallesi, Yaylak Köyü, Yeniköy köylerinde 1923 mübadelesine dek varlığını sürdürebilmiş,

hatta Rumlar kasaba merkezinde “Omonia” adlı bir okuma salonu kurmuşlardır. 19. yüzyılın ikinci yarısında bölge ekonomisiyle birlikte asayiş de bozulmuş olup, 1858’den itibaren faaliyet gösteren eşkiya grupları 15 zaptiyeden oluşan özel bir birlik tarafından takip edilerek berataraf edilmiştir.[4]

Fatsa Ekonomisi

Bolaman deresinin batısında gündoğusu, keşişleme, kıble, lodos rüzgarlarına kapalı

liman çevresinde kurulmuş olan Fatsa kenti, Elekçi çayının kıyıda oluşturduğu ova üzerinde kurulmuştur. Yumurta ve fındık ticaretiyle tanındığı Osmanlı döneminde bile Ordu ve Ünye kazaları ile ulaşımın kara yolu ile zorluğu sebebiyle Fatsa’da gemi inşa ve deniz taşımacılığı son derece gelişmiştir. 1901 tarihli Trabzon Vilayet Salnamesi’ne göre Fatsa’da mısır, çavdar, fasulye, alaf

ve baklanın yanısıra önemli miktarda pirinç tarımı[5] yapıldığı görülmektedir. Osmanlı döneminde Fatsa sahilinde çıkarılan demir cürufları Ordu‘ya götürülüp işlenmekte olup ayrıca Eski Ordu köyü civarında kurşun, demir ve manganez madenlerinin tespit edilmesi antik çağda bölgede işletilmesi muhtemel maden yatakları hakkında fikir vermektedir.

20. Yüzyılda Fatsa

1922 yılında Fatsa’nın güzelleştirilmesi halkın da katılımıyla gerçekleştirilen imar faaliyetlerinde sokaklar

ve çarşı yeniden düzenlenmiş, yeni su kaynakları getirilmiş, Elekçi nehri üzerindeki köprünün yeri değiştirilmiştir.[6] 1923 yılında TBMM ikinci meclis üyelerini belirlemek için yapılan seçimlerde Recai Bey, İsmail Hamdi Bey, Faik Bey ve Hocazâde Halil Ordu mebusu olarak seçilmişlerdir.[7]

1890’larda Cuinet, Fatsa’nın nüfusunu 28.200 olarak verirken, 1904 Trabzon Vilayet Salnamesi’nde ilçede 29.440 İslam,

2.042 Rum, 887 Ermeni’nin yaşadığı görülmektedir. Günümüzde 9 belediye (Aslancami, Bolaman, Fatsa, Geyikçeli, Hatipli, Ilıca, İslamdağ, Kösebucağı, Yalıköy), 69 mahalle ve 55 köyün bağlı olduğu ilçenin nüfusu 1927’de 37.877’iken 1950’de 89.359’a, 1960’da 69.199’a, 1970’de 93.330’a, 1980’de 112.499’a, 1990’da 94.789’a, 2000’da 120.774’a, 2009’da 99.684’e (65.384 kent, 34.300 köyler) ulaşmıştır.